Giriş: Üçlemenin tarihsel gelişimi
1958 tarihli Fransız Anayasasının Egemenlik başlıklı 2. maddesine göre “Cumhuriyetin mottosu “Özgürlük, Eşitlik ve Kardeşliktir. 1789 Fransız Devrimi ile bağdaştırılan “Özgürlük, Eşitlik, Kardeşlik” (Liberté, Egalité, Fraternité; ÖEK) üçlemesi sanıldığının aksine devrimin ilk ve tek mottosu değildir. Bu mottonun Fransız Devrimini simgeleyen bir ifadeye dönüşmesi ve Cumhuriyetin resmî sloganı haline gelmesi zamana yayılan bir sürecin sonucudur. Nitekim Fransız Devriminin ya da bunun ertesinde kurulan I. Cumhuriyetin ve bu dönemdeki asli kurucu iktidarın herhangi resmî bir mottoyu benimsememiş olduğu ifade edilmektedir. Bu dönemde kabul edilen hukuki metinlerden, kanunlardan, bildirilerden, toplantılar ve Meclis görüşmelerinde kullanılan ifadelerden kaynaklanan; spontane ya da daimileşmiş bir mottolar kataloğu oluştuğu söylenebilir. Bir başka ifade ile dönemin ruhunu yansıtan sabit bir formül bulunmamaktadır. Örneğin devrimin saltanat karşıtı, cumhuriyetçi kimliğini ön plana çıkaran “Özgür yaşa ya da öl!”, “Vatan, Kanunlar ve Özgürlük” ya da “Özgürlük, Eşitlik, Birlik” gibi mottalar da kullanılagelmiştir. Hatta devrimden sonra ülkenin belirli bir dönem anayasal monarşi ile yönetilmesi sonucu kimi belgelerde “Ulus, Kanun ve Kral için” şeklinde bir ifadeye de rastlanılabilmektedir.
Sonuç olarak kendi başlarına “özgürlük”, “eşitlik” ve “kardeşlik” terimleri esasında devrimin özünü yansıtan ilkelerden sadece birkaçıdır. Ancak bu üçünü bir araya getirerek, kamusal olarak kullanan ilk kişi ise Fransız devriminin simgesi Robespierre olacaktır.
Üçleme zaman içinde en nihayetinde anayasa metnine dâhil edilir. İlk olarak II. Cumhuriyetin (1848-1852) Anayasası olan 1848 Anayasasının Başlangıç Kısmında yer alır. Çerçeve anayasa olarak nitelendirilebilecek üç anayasal kanun ile yönetilen III. Cumhuriyet (1870-1940) döneminde ise anayasal kanunlarda yer almasa da üçleme, Cumhuriyetin resmî mottosu olmaya devam eder. Nitekim resmî bina ve kuruluşlarda kullanılmaya başlaması da bu döneme tekabül etmektedir. O dönemden günümüze Cumhuriyetin simgesi olmaya devam eden mottonun kullanımı yalnızca, İkinci Dünya Savaşı’nda, Alman müttefiki Vichy hükümetinin lideri olan Mareşal Pétain’ın kararı ile “Emek, Aile, Yurt” üçlemesiyle yer değiştirdiği dönemde kesintiye uğrar.
Bu kesintinin ardından IV. Cumhuriyetin (1946-1958) 1946 tarihli Anayasasında yeniden anayasal bir hüküm haline gelir. Motto, V. Cumhuriyetin şu an yürürlükte olan 1958 tarihli Anayasasında ise üç maddede hüküm altına alınmıştır.
ÖEK’nin anayasa yargısı ve göçmen sorunu açısından güncel önemi, Fransız Anayasa Konseyinin, normatif değeri tartışmalı olan “Kardeşlik” ilkesini anayasallık blokuna dâhil ederek, göçmen haklarını ilgilendiren bir yasayı anayasaya aykırı bulmasından ileri gelmektedir. Bu çerçevede bu yazıda, Anayasa Konseyinin 2018 yılında verdiği bir kararında söz konusu ilkeyi göçmen sorunu bağlamında nasıl okuduğu incelenecektir.
***
Yazının devamını Hukuk Defterleri’nin 24-25. sayısında okuyabilirsiniz.