Kahramanmaraş depreminde yitirdiğimiz hayatların anısına
Okumakta olduğunuz bu kısa rapora son halinin verildiği dakikalarda, Kahramanmaraş ilimizde gerçekleşen ve 10 diğer ilimizi etkileyen ülkemizin yaşadığı en büyük depremlerden birisinin doğurduğu felekaletin sonuçları ile yüzbinlerce insanımız savaşmaktaydı. Bu satırların yazıldığı 9 Şubat gününde İçişleri Bakanlığına bağlı olarak afet ve acil durumların doğurduğu sonuçları bertaraf etmesi için kurulan Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığının verdiği resmi rakamlara göre dahi 14351 kişi hayatını kaybetmiş, 63 bin 794 kişi yaralanmıştı. Bu rakamların yıkılan ve henüz ulaşılamayan binlerce binada yaşayan kişiler düşünüldüğünde maalesef artacağı muhakkaktır. Felaketin bir başka acı boyutunda ise evleri yıkıldığı yahut güvenli olmadığı için ağır kış koşullarında gıdaya, temiz suya dahi erişimde zorluk çeken ve bu şartlarda yakınlarının kurtarılmasını bekleyen binlerce depremzede bulunmaktadır.
Bu noktada belirtmek gerekir ki İTÜ Afet Yönetimi Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu’nun da haklı olarak dikkat çektiği1 üzere deprem başta olmak üzere bir doğal afet ile en iyi mücadele, insanların yıkılan binaların enkaz altından kurtarılmasına yönelik olmayıp insanların enkaz altında kalmayacak konutlarda oturmasına yönelik çalışmaktır. Meselenin yaşam hakkı açısından bir başka boyutu ise devletin deprem bölgelerinde hayatını kaybeden kişilerin yaşam haklarına ilişkin usuli yükümlülükleridir. Bu noktada AYM’nin Van depreminde yıkılan Bayram Otelde yaşamını yitiren 24 kişiye ilişkin yapılan ceza soruşturmasında soruşturulan kamu görevlileri hakkında soruşturma izni verilmemesine dair “Kerimoğlu” kararı unutulmamalıdır. Mahkeme, caydırıcı bir ceza soruşturması yürütülmediği için depremde vefat eden Selman Kerimoğlu’nun eşi ve çocuklarının yapmış olduğu başvuruda yaşam hakkının ihlal edildiğine karar vermiştir. Ancak AYM’nin bu kararına ve bu kararın gereğinin yerine getirilmesi için yapılan soruşturmada Bakanlık müfettişlerinin yazmış olduğu rapora rağmen İçişleri Bakanlığı tarafından dönemin Van Valisi ve Van AFAD yönetimi hakkında yine soruşturma izni verilmemiştir. Şu ana kadar maalesef çok az şekilde kamuoyunda tartışılmış olsa da Kahramanmaraş’da yaşanan depremler ve sonrasında yıkılan binlerce binanın nasıl ve kimlerce inşa edildiğine ve bu binalara ilişkin kamu görevlilerinin denetim yükümlülüklerini yerine getirmediğine ilişkin etkin soruşturmaların yürütülmesi, hem hayatını kaybeden kişilerin yaşam hakkı açısından hem de gelecekte benzer afetlerde yaşanacak kayıpların önlenmesi için elzemdir.4 Bu açıklamalardan sonra başta deprem olmak üzere tüm doğal afetlere karşın birincil öneme haiz olduğu kuşkusuz olan barınma hakkına dair Hukuk Defterlerinin 13 Ekim Perşembe günü gerçekleşen “Anayasal Bir Hak Olarak Barınma Hakkı” başlıklı atölyesinde tartışılan bazı hususları kısaca aktarmak gerekmektedir: İnsanlığın en temel ihtiyaçlarının başında gelen neo-liberalizmin de yol açmış olduğu sosyal eşitsizlikle daha da tartışılmaya başlanan barınma hakkı, pandemi ile ağırlaşan iktisadi krizler ışığında tekrar sorgulanmak zorunda kalmış ve uluslarası, kıtasal ve ulusal insan hakları belgeleri ve anayasalarda kendisine doğrudan ya da dolaylı olarak yer bulmuştur. Bunlara örnek olarak, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Haklar Sözleşmesi, Avrupa Sosyal Haklar Şartı, BM Ekonomik, Sosyal Haklar ve Kültürel Haklar Komitesinin Yorumları ve birçok ulusal anayasa gösterilebilir. Türkiye’de tıpkı karşılaştırmalı hukuktaki birçok anayasa gibi Yunanistan Anayasası’nın 21 maddesi, Finlandiya Anayasasının 19. maddesi, Portekiz Anayasasının 65. Maddesi gibi) 57. maddesinde “konut ihtiyacına yönelik planlama vurgusu” ile konut hakkına olsa yer vermiştir. Şüphesiz 1982 Anayasasının barınma hakkına dair tercihi, devleti yoksul ve dar gelirli ailelerin sağlık şartlarına uygun biçimde konut ihtiyacını karşılayacak tedbirler almakla yükümlü kılan 1961 Anayasasına kıyasla daha zayıf bir düzenlemedir.
***
Yazının devamını Hukuk Defterleri’nin 38. sayısında okuyabilirsiniz.